نت ها و مواد اولیه
آویشن در صنعت عطر و ادکلن
آویش چیست
آویشن تیره ای از گیاهان متعلق به خانواده Lamiaceae یا Labiatae است. نام علمی این تیره در فارسی «نعنائیان» و یا «لب گشادگان» است. این تیره تقریباً دارای 236 جنس یا «سرده» است. بسیاری از گیاهان دارویی و خوراکی و معطر مانند ریحان، نعنا، رومارن، مریم‌گلی، مرزه، مرزنگوش، پونه کوهی، زوفا، آویشن، اسطوخودوس و بادرنجبویه در این تیره جای دارند. تعدادی از گیاهان این تیره گیاهی دارای ارزش عطری قابل توجهی هستند، مانند نعناع و شیسو (نعناع ژاپنی)، اسطوخودوس، ریحان، بادرنجبویه، پونه کوهی، زوفا، مریم گلی، رزماری و در نهایت پچولی (نعناع هندی).
نام انگلیس “آویشن” ، یعنی thyme (ثایم) از کلمه یونان باستان θυμιαω (به معنی سوختن، دود کردن، سوزاندن) گرفته شده است.
گیاه شناسان 214 گونه مختلف آویشن را شمارش می کنند، اما تنها تعداد اندکی از این شمار به عنوان ادویه، دارو و یا برای استخراج اسانس مورد استفاده قرار می گیرد. یکی از رایجترین آنها «آویشن خزنده» Creeping Thyme (با نام علمی- لاتین- Thymus serpyllum) است.
آویشن گیاهی است نیمه بوته ای کوچک با شاخه های ساقه ای و دراز و کشیده. این گیاه خاک های شنی و آب و هوای معتدل را دوست دارد و دارای ساقه های کوتاه، برگ های کوچک و شاخه های قوی در سطح خاک است.
اسانس آویشن و ترکیبات روغنی آن
باز گردیم به آویش و استفاده آن در عطرسازی. اسانس آویشن از تقطیر آویش معمولاً خشک با بخار آب به دست می آید. (برای استخراج اسانس آویشن کمتر از آویشن تازه استفاده می شود). در مرحله اولیه تقطیر، بازده آسانس آویشن به حدود 2.1 درصد می رسد، و در مورد دوم به 1.0 تا 5.0 درصد بالغ می گردد.
بخش اصلی اسانس شامل ترکیبات فنول ها (Phenolic compounds)، عمدتاًتیمول – thymol -( که دارای خاصیت ضد باکتریایی است و در گیاهانی مانند آویشن وجود دارد) و کارواکرول (carvacrol –این ماده هم مثل فنول یک ماده آنتی اکسیدان است ) تشکیل شده است. در یک اسانس خوبِ آویشن، نسبت فنول ها (فنل – phenols) باید حداقل 40 درصد باشد که حداقل 90 درصد از این چهل درصد بایستی تیمول باشد.
بوی «تیمول» یک بوی خاص است که شاید نتوان با توضیحات رایج سایر بوها آنرا توضیح داد. بوی اصلی تیمول بوی علف است، درست مثل بوی آویشن، که خاصیت کافور-دارویی دارد، بویی کاملاً متمایز با ته رنگ های چوبی و تند. به نظر ما، بوی آن کاملاً تلخ است: تیمول و روغن آویشن برای اضافه کردن تلخی چوبی به یک آکورد علفی و معطر به عطرها بسیار مفید است.
علاوه بر فنل ها، روغن آویشن حاوی مجموعه نسبتاً رایجی از ترکیبات ترپن ها (terpene) است. این ترکیبات عبارتند از میرسن (myrcene )، پی سیمول (p-cymol )، سینئول (cineol – این ماده یک ترکیب آلیِ طبیعیِ مایع و بدون رنگ است . در فارسی با نام سینه اُل نیز شناخته می شود)، کافور، بورنئول، α-ترپینئول، لیمونن و غیره. ترکیب همه اینها با هم، تا حدودی بوی سقز می دهند.
علاوه بر ترکیبات شیمیایی تیمول، نوعی آویشن وجود دارد که در آن کارواکرول (carvacrol) بر سایر مواد دیگر تفوق دارد، اما چنین روغن‌هایی کمتر مورد توجه و استقبال می‌گیرند. کارواکرول شبیه تیمول است، با کیفیتی بارزتر که البته همیشه مطلوب نیست.
همانگونه که ذکر آن رفت، آثار آهن با فنل ها برهم کنش می کنند و ترکیباتی رنگی را تشکیل می دهند. بنابر این تعجبی ندارد که وقتی که لایه زخیمی از روغن آویشن می بینید، رنگ آن به نظرتان قرمز-نارنجی می آید. با تقطیر مکرر چنین روغنی در خلاء، امکان تولید روغن آویشن «سفید» مهیا می شود.
با این همه، تولید و ترکیب جدایه ی روغن‌های مخروطی از رزماری، اکالیپتوس، پونه کوهی، روغن‌های آویشن قرمز، و p-cymene غیرمعمول نیست. روغن سفید واقعی باید حداقل 60 درصد تیمول داشته باشد. این روغن را می توان با برخی ویژگی های خاص شناسایی کرد، یعنی با مشاهده و خلق موادی که در ابتدا در گیاه آویش وجود نداشتند اما در فرآیند تقطیر خود را ظاهر ساخته اند. به عنوان مثال می توان از «ایزوبورنئول»، terpinen-1-ol, و γ-terpineol به عنوان نمونه ا ی از مواد نوظهور و خروجی این تقطیر نام برد.
آویش لیمویی
نوع دیگر آویشن، «آویشن لیمویی» است که آنهم اگر چه دارای مقادیری از تیمول و کارواکرول است، اما میزان آن کمتر از آویشن معمولی است. موادی که باعث ایچاد عطر و رایحه لیمویی این گیاه می شوند عبارتند از لینالول (linalool – ماده ای پر کارد در عطر. این ماده معطر بی رنگ در 90 درصد عطرها و بیش از 80 درصد مواد آرایشی و لوسیونها وجود دارد.)، سیترال (citral – ماده با عطر تند لیمو) و گاهی هم لیمونن (limonene- با بوی پرتقال). ویژگی گُلی چنین روغنی نیز به وجود ژرانیل استات، ژرانیول و سیترونلول نسبت داده می شود.
در برخی موارد، موادی را به روش «استخراج» (و نه تقطیر)، از آویشن بدست می آورند که آنهم در نوع خود جالب هستند. رایحه اینگونه مواد استخراجی معمولا با بوی علف و یا کافر همراه است که نسبتاً خوشایند است.
به طور خلاصه، تولید آسانس آویشن اغلب از گونه های Thymus zygis و Thymus vulgaris به دست می آید (این دو گونه آویشن در ایران وجود ندارد). تعجبی ندارد که در ترکیبات عطری، آویشن به خوبی با سایر گیاهان ترکیب می شود: از اسطوخودوس گرفته تا گیاه پچولی. این گیاه غالباً در حلقه ی دسته ای از دیگر گیاهان همسان با خود، مثل مریم گلی و رزماری قرار میگیرد.
چه عطرهایی از ترکیبات و طعم آویشن استفاده می کنند؟
در عطر و ادکلن ها، ایده استفاده از آویشن و ترکیبات آن همیشه جذاب بوده است؛ حتی در اندازه و دوز بسیار کم هم رنگهای مسحور کننده ای به عطر می بخشد. عطرهایی مانند Diptyque Oyedo ، Artisan Pure، Tom Ford Mandarino di Amalfi Acqua، Nicolai Parfumeur CreateurRiviera Verbena بخوبی از این ترکیب استفاده کرده اند. استفاده از مواد استخراجی یا تقطیری آویشن، به مقدار قابل توجهی طعم ترکیب را تلخ تر می کند. رایحه طرهایی که از این ترکیب استفاده می کنند معمولاً رایحه ای است چرمی و وحشی، که به خوبی با آکورد آرام و شیرین دیگر عطرها تضاد دارد (مثلاً در عطرهایی چون: MDCI Invasion Barbare، Masque Milano Sleight of Fern، CoSTUME NATIONALE Homme، Guerlain L’Homme Ideale، Nicolai Parfumeur CreateurNew York Intense، Dior Eau Noir, Mugler Eau Noir، Mugler Greenergy / Monsiour2).
مشخصه اصلی طعم آویشن در عطر را ما غالباً با رایحه چرمی حس می کنیم، در درجه اول به این دلیل که چرم را با قطران دباغی می کنند (به رنگ قهوه ای درمی آورند)، و همانگونه که میدانید قطران سرشار از ترکیبات فنلی است ) قطران نوعی قیر است؛ همانند قطران یا قیر سیگار. این ماده چسبناک و قهوه ای رنگ است که هنگام کشیدن سیگار و سوختن توتون آن بوجود می‌آید. رنگ و بوی سیگار ناشی از همین قطران است. به دلیل غنی بود آویش از فنل، آویشن را می توان برای دباغی سبزیجات نیز کرد. از ترکیب چرمی آویشن / جیر به طور فزاینده ای در عطر استفاده می شود. از جمله نمونه هایی از عطرهایی که از این ترکیب استفاده کرده اند عبارتند از: Mugler Alien Man، Tom Ford Tuscan Leather and White Suede، YSL Wild Leather، CoSTUME NATIONAL I، Paco Rabanne Pure XS، Biehl Parfumkunstwerke GS02، Harris Fleurs de Sel و چندتای دیگر….
در ترکیبات عطر و ادکلن های زنانه، آویشن کمتر و در مقادیر بسیار نازلتری استفاده می شود. این چند نمونه عطر زنانه از آن جمله هستند: Gucci Etro Shaal Nur، Givenchy Ange ou Demon EDP، و Boss Alive
البته تعداد عطرهایی که از ترکیبات آویشن استفاده کرده اند بسیار زیاد هستند که ذکر تمامی این نمونه ها در این مقاله امکانپذیر نیست، ولی تعدادی دیگر از عطر و ادکلن های مطرحی که از این ترکیب استفاده کرده اند میتوان به Orion Tiziana Terenzi, Le Pavillon D’Or Parfums Dusita, White Suede Tom Ford, Heliotrope Franck Boclet, Lime Basil & Mandarin Jo Malone London, Extreme Rush Michael Kors, Absolue Pour le Matin Maison Francis Kurkdjian, Arabians Montale, Ispazon Parfums de Marly, Burberry Men Burberry, On The Beach Louis Vuitton, Fan Your Flames X Nishane, Armani Privé Ambre Orient Giorgio Armani, Royal Vintage M. Micallef, The Beat for Men Burberry و Terralba Masque Milano اشاره کرد.
عطر مورد علاقه ی شما که در آن از ترکیب آویشن استفاده شده باشد کدام است؟
